Η Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή (ΨΚΔ) ή Ιδεοψυχαναγκασμός ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές και το βασικό της σύμπτωμα είναι η παρουσία επίμονων και επαναλαμβανόμενων ψυχαναγκασμών ή και/ καταναγκασμών που είναι αρκετά σοβαροί ώστε να προκαλούν έντονη υποκειμενική δυσφορία, να απασχολούν το άτομο για τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα ή να μειώνουν σημαντικά τη λειτουργικότητά του.
Οι ψυχαναγκασμοί είναι έμμονες ιδέες, παρορμήσεις, σκέψεις ή αλληλουχίες σκέψεων ή εικόνες (πολλές φορές με λογικό περιεχόμενο). Το άτομο με ψυχαναγκασμό νιώθει ότι αυτές οι σκέψεις είναι δικές του, του έρχονται αυτόματα, και αισθάνεται ότι είναι υποχρεωμένο να τις επαναλαμβάνει αλλιώς νιώθει έντονο άγχος/δυσφορία. Η επανάληψη των σκέψεων προκαλεί δυσαρέσκεια στο άτομο αλλά παράλληλα το ανακουφίζει προσωρινά από το άγχος. Σύντομα όμως το άτομο νιώθει ξανά την ανάγκη επανάληψης των ιδεοληψιών κι έτσι οδηγείται σε ένα φαύλο κύκλο άγχους – προσωρινής ανακούφισης από το άγχος μέσω της επανάληψης του ψυχαναγκασμού – νέου άγχους.
Παραδείγματα ψυχαναγκασμών είναι έμμονες σκέψεις μόλυνσης (π.χ. φόβος μήπως μολυνθεί από χειραψίες), αμφιβολίας (π.χ. αν κλείδωσε την πόρτα ή αν έκανε κακό σε κάποιον), τάξης ή τακτοποίησης (π.χ. έντονη ενόχληση αν κάποια αντικείμενα δεν είναι τακτοποιημένα με μια συγκεκριμένη σειρά), παρορμήσεις βίας κι επιθετικότητας (π.χ. να σκοτώσει το παιδί του(της)) ή σεξουαλικές εικόνες/φαντασιώσεις (π.χ. επαναλαμβανόμενες πορνογραφικές εικόνες).
Το άτομο προσπαθεί να αγνοήσει ή να εξουδετερώσει τους ψυχαναγκασμούς με κάποια άλλη σκέψη ή πράξη (π.χ. με κάποια καταναγκαστική συμπεριφορά).
Οι καταναγκασμοί είναι ένα σύνολο κινήσεων ή συμπεριφορών ή νοητικών πράξεων που το άτομο επαναλαμβάνει στερεοτυπικά με τελετουργικό τρόπο (π.χ. πλύσιμο χεριών, μέτρημα, έλεγχος αν κελιδώθηκαν οι πόρτες) ως απάντηση σε έναν ψυχαναγκασμό ή σύμφωνα με κανόνες που πρέπει να τηρηθούν απαρέγκλιτα. Το άτομο αισθάνεται ότι πρέπει να εκτελέσει αυτές τις πράξεις. Αν προσπαθήσει να αντισταθεί, βιώνει έντονο άγχος ή πιστεύει ότι θα συμβεί κάτι κακό. Οι καταναγκασμοί, επομένως, δε γίνονται για ευχαρίστηση, αλλά για να ανακουφίσουν το άτομο από τη δυσφορία που του προκαλούν κάποιοι ψυχαναγκασμοί ή για να αποτρέψουν κάτι που το άτομο φοβάται.
Τα αίτια της ψυχαναγκαστικής διαταραχής δεν είναι ακόμα σαφή αλλά θεωρείται ότι παίζουν ρόλο τόσο γενετικοί (π.χ. νευροβιολογία) και περιβαλλοντικοί (π.χ. η σύνδεση του άγχους με κάποιο ψυχικό γεγονός και η στη συνέχεια η εκτέλεση μιας τελετουργίας για την ανακούφισή του) παράγοντες.
Η ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή κατά περιόδους παρουσιάζει εξάρσεις και υφέσεις αλλά γενικά επηρεάζει αρνητικά τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής του ατόμου και συχνά συνοδεύεται από ή οδηγεί σε κατάθλιψη.
Για τη θεραπεία της ψυχαναγκαστικής καταναγκαστικής διαταραχής συνήθως χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός φαρμακοθεραπείας και ψυχοθεραπείας (ιδιαιτέρως ωφέλιμη αποβαίνει πολύ συχνά η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία) αλλά το θεραπευτικό πλάνο είναι εξατομικευμένο, προσαρμόζεται δηλαδή στο εκάστοτε άτομο.
..
