Ο εγκέφαλος είναι το κέντρο ελέγχου για τη σεξουαλική διέγερση. Μέσω των σκέψεων, των διαθέσεων, και των φαντασιώσεων, οι άνθρωποι μπορούν να διεγείρουν τους εαυτούς τους ή όχι, ανεξάρτητα από τα αισθητηριακά ερεθίσματα. Ωστόσο, ο βαθμός του ελέγχου που διαθέτει ένα άτομο, καθώς και ο τρόπος που ανταποκρίνεται στα σεξουαλικά ερεθίσματα, ποικίλει σημαντικά μεταξύ των ατόμων. Για παράδειγμα, συναισθήματα όπως η κατάθλιψη και ο θυμός μπορεί να δυσκολέψουν τη διέγερση σε μερικούς ανθρώπους, αλλά αποτελούν μικρό πρόβλημα για άλλους. Παρομοίως, μερικοί άνθρωποι μπορεί να μην προσέχουν καθόλου τους ήχους όταν κάνουν σεξ, αλλά άλλοι μπορεί να βρίσκουν ότι οι ίδιοι θόρυβοι τους αποσπούν την προσοχή και τους βγάζουν από τη σεξουαλική διάθεση.
Σε αυτό το άρθρο, θα ασχοληθούμε με τα τμήματα του εγκεφάλου που είναι πιο σημαντικά για τη διέγερση. Αρχικά υπάρχει το λιμβικό ή μεταιχμιακό σύστημα, ένα σετ δομών βαθιά μέσα στον εγκέφαλο που ασκεί μεγάλη επιρροή και στη ζωική και στην ανθρώπινη σεξουαλική συμπεριφορά. Το λιμβικό σύστημα αποτελείται από αρκετά σημαντικά στοιχεία, όπως ο υποθάλαμος (ο οποίος ελέγχει τις λειτουργίες του αυτόνομου νευρικού συστήματος και τις σεξουαλικές αντιδράσεις), ο ιππόκαμπος (ο οποίος βοηθά στη μάθηση και τη μνήμη), και η αμυγδαλή (η οποία παίζει ρόλο στη ρύθμιση των συναισθημάτων και την επεξεργασία κοινωνικών πληροφοριών). Τη δεκαετία του 1950, οι επιστήμονες αναγνώρισαν το λιμβικό σύστημα ως το «κέντρο ευχαρίστησης» του εγκεφάλου μέσω μελετών σε ποντίκια. Σε μία από αυτές τις μελέτες, έγινε εμφύτευση μικροσκοπικών ηλεκτροδίων στους εγκεφάλους των ποντικών, μέσω των οποίων τα ποντίκια μπορούσαν να χορηγήσουν ένα μικρό ηλεκτρικό σοκ στο λιμβικό τους σύστημα πιέζοντας ένα μοχλό. Οι επιστήμονες σύντομα παρατήρησαν ότι τα ποντίκια πίεζαν το μοχλό εκατοντάδες φορές την ώρα! Ακόλουθες έρευνες σε ανθρώπους συμμετέχοντες αποκάλυψαν παρόμοια αποτελέσματα. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι πίεζαν το μοχλό ακόμα πιο συχνά από τα ποντίκια! Επιπλέον, υποκειμενικές αναφορές από ανθρώπους ασθενείς υποδηλώνουν ότι ο ηλεκτρικός ερεθισμός του λιμβικού συστήματος είναι πολύ ευχάριστος και μπορεί μερικές φορές να προκαλέσει οργασμική απόκριση.
Ο ρόλος του λιμβικού συστήματος στη σεξουαλική διέγερση έχει αναγνωριστεί περαιτέρω τα τελευταία χρόνια μέσω της λειτουργικής απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού (fMRI). Μέσω του σκαναρίσματος με χρήση fMRI, μπορούμε να δούμε ότι περιοχές του εγκεφάλου «φωτίζονται» (δηλ. γίνονται νευρολογικά ενεργές) όταν βιώνουμε διέγερση. Για παράδειγμα, σε μελέτες ατόμων που εκτέθηκαν σε ερωτικές ταινίες κατά τη διάρκεια ενός σκαναρίσματος fMRI, οι συμμετέχοντες (άνδρες και γυναίκες) παρουσίασαν σημαντική ενεργοποίηση της αμυγδαλής και, τουλάχιστον οι άνδρες, επίσης ενεργοποίηση του υποθαλάμου. Άλλες μελέτες με νευρολογική απεικόνιση έχουν αναφέρει παρόμοια αποτελέσματα. Από όλες τις δομές του λιμβικού συστήματος, ο υποθάλαμος φαίνεται να είναι μία από τις πιο σημαντικές για ομαλή σεξουαλική λειτουργία, ιδιαίτερα στα αρσενικά των περισσότερων ειδών. Η καταστροφή ή η χημική απενεργοποίηση ορισμένων περιοχών του υποθαλάμου (ιδιαίτερα μιας περιοχής γνωστής ως μέση προοπτική περιοχή –MPOA-) καταλήγει σε σημαντική ελάττωση της σεξουαλικής συμπεριφοράς, ενώ ο ηλεκτρικός ερεθισμός της ίδιας περιοχής γενικά αυξάνει τέτοιου είδους συμπεριφορά.
Εκτός από το λιμβικό σύστημα, ο εγκεφαλικός φλοιός παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στη σεξουαλική διέγερση. Ο εγκεφαλικός φλοιός είναι το εξωτερικό στρώμα του εγκεφάλου, είναι αυτή η περιοχή που ελέγχει τις σκέψεις, τις αναμνήσεις, τη φαντασία, και τη χρήση της γλώσσας. Δεδομένου ότι ελέγχει ένα τόσο μεγάλο αριθμό νοητικών διαδικασιών, είναι εύκολο να δούμε ότι ο εγκεφαλικός φλοιός μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για να διευκολύνει είτε για να εμποδίσει τη σεξουαλική διέγερση με μια ποικιλία τρόπων. Ανάμεσα στις πολλές σεξουαλικές λειτουργίες του εγκεφαλικού φλοιού είναι η σεξουαλική φαντασίωση.
Ένας άλλος σημαντικός τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος επηρεάζει τη σεξουαλική διέγερση είναι μέσω της παραγωγής νευροδιαβιβαστών, ουσιών που μεταδίδουν σήματα ανάμεσα στα νευρικά κύτταρα. Ίσως οι δύο πιο ισχυροί νευροδιαβιβαστές που επηρεάζουν τη σεξουαλική διέγερση είναι η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη. Η παρουσία της ντοπαμίνης ενισχύει τη σεξουαλική διέγερση και συμπεριφορά. Για παράδειγμα, γυναίκες που έχουν πάρει φάρμακα που μειώνουν τα επίπεδα ντοπαμίνης (π.χ. ορισμένα αντιψυχωτικά) συχνά αναφέρουν δυσκολίες με τη βίωση οργασμού.
Οι σεξουαλικές συνέπειες της σεροτονίνης είναι οι αντίθετες της ντοπαμίνης. Η παρουσία σεροτονίνης τείνει να μειώνει τη σεξουαλική διέγερση και να εμποδίζει τον οργασμό. Αντικαταθλιπτικά στην κατηγορία των επιλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRI) όπως το Prozac, συχνά έχουν σεξουαλικές παρενέργειες, όπως μείωσης της σεξουαλικής επιθυμίας και καθυστέρηση στη βίωση οργασμού. Ωστόσο, αυτές οι παρενέργειες της σεροτονίνης μπορεί να είναι επιθυμητές από ορισμένους ανθρώπους, ιδιαίτερα από άνδρες που τυπικά βιώνουν γρήγορη εκσπερμάτιση.
