Η ζήλια έχει συχνά οριστεί ως μία συναισθηματική αντίδραση αποστροφής που έχει δημιουργηθεί από πραγματική ή φανταστική σχέση ανάμεσα στο σύντροφο ενός ατόμου και ένα τρίτο πρόσωπο. Πολλοί πιστεύουν ότι η ζήλια είναι μέτρο αφοσίωσης και ότι η απουσία αισθημάτων ζήλιας υποδηλώνει έλλειψη αγάπης. Οι άνθρωποι γενικά έχουν διφορούμενες στάσεις απέναντι στη ζήλια και μερικές φορές τη θεωρούν δείγμα ανασφάλειας, άλλες φορές σημάδι αγάπης και άλλες φορές και τα δύο ταυτόχρονα. Η ζήλια σχετίζεται περισσότερο με την πληγωμένη περηφάνια, ή με το φόβο των ανθρώπων μήπως χάσουν αυτό που θέλουν να ελέγχουν ή να κατέχουν, παρά με την αγάπη. Για παράδειγμα, ένα άτομο που ανακαλύπτει ότι ο/η σύζυγός του απολαμβάνει την παρέα ενός άλλου ατόμου μπορεί να αισθανθεί ανεπαρκές και άρα να ζηλέψει. Συχνά οι άνθρωποι ξεκινούν και παραμένουν σε σχέσεις επειδή τους δίνουν την αίσθηση ότι ανήκουν κάπου και ενισχύουν τον αυτοσεβασμό τους. Συχνά βασίζονται στο/στη σύντροφό τους για την επικύρωση της θετικής αίσθησης του εαυτού τους. Επομένως, μπορεί να αισθανθούν απειλή και μία αίσθηση πιθανής απώλειας της αμοιβαιότητας και της θετικής τους αυτο-εικόνας αν αντιληφθούν ότι ο/η σύντροφός τους σκέφτεται να τους αντικαταστήσει. Τα έντονα συναισθήματα ζήλιας οφείλονται, επομένως, στο ότι φαντάζονται και φοβούνται μήπως ο σύντροφός τους τους εγκαταλείψει για κάποιον άλλον.
Η ζήλια μπορεί περαιτέρω να οξυνθεί από το φθόνο συγκεκριμένων χαρακτηριστικών του/της αντίζηλου, επειδή είναι πιο πιθανό να ζηλέψουμε άτομα που έχουν ιδιότητες που επιθυμούμε. Γενικά, οι γυναίκες δείχνουν το μεγαλύτερο φθόνο για χαρακτηριστικά όπως η ελκυστικότητα και η δημοτικότητα, ενώ οι άνδρες φθονούν περισσότερο τον πλούτο και τη φήμη.
Μερικοί άνθρωποι είναι περισσότερο ευάλωτοι στα αισθήματα ζήλιας σε σχέση με άλλους. Τα άτομα που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, κάτι που αντανακλάται σε αισθήματα ανασφάλειας και ανεπάρκειας, είναι πιο πιθανό να αισθανθούν ζήλια σε μια σχέση. Δεύτερον, άνθρωποι που θεωρούν ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο ποιοι είναι και το ποιοι θα ήθελαν να είναι, είναι πιο ευάλωτοι στη ζήλια. Τρίτον, άτομα που δίνουν μεγάλη αξία σε χαρακτηριστικά όπως ο πλούτος, η φήμη, η δημοτικότητα και η εξωτερική εμφάνιση είναι πιο πιθανό να νιώσουν ζήλια στη σχέση.
Η ζήλια είναι συχνά ένας παράγοντας που επιταχύνει τη βία στο γάμο και τις σχέσεις. Οι έρευνες δείχνουν ότι η βία που έχει κλιμακωθεί λόγω ζήλιας έχει συνήθως ως στόχο το σύντροφο ή τον εραστή παρά τον αντίζηλο.
Η ζήλια είναι άβολο συναίσθημα που μπορεί να καταπνίξει την ανάπτυξη μιας σχέσης και την ευχαρίστηση του να είσαι μαζί με το/τη σύντροφό σου. Και για τους άνδρες και για τις γυναίκες τα συναισθήματα και οι σκέψεις που σχετίζονται με τη ζήλια είναι αρνητικά και συμπεριλαμβάνουν άγχος, ανησυχία, κατάθλιψη, θυμό και αίσθηση ότι το άτομο δεν εκτιμάται από το σύντροφό του. Η ζήλια μπορεί επίσης να έχει ένα παράδοξο αποτέλεσμα, επειδή αν και το άτομο που ζηλεύει επιθυμεί να διατηρήσει και τη σχέση και την αυτοεκτίμησή του, και οι δύο αυτές επιθυμίες είναι πιθανό να μην εκπληρωθούν όταν εκφραστούν αισθήματα ζήλιας.
Αν και είναι ξεκάθαρο ότι η ζήλια έχει πολλές αρνητικές συνέπειες, δεν είναι πάντα σαφές το πώς θα πρέπει το ζευγάρι να χειριστεί τα συναισθήματα ζήλιας όταν αυτά προκύψουν σε μία σχέση και η αναζήτηση επαγγελματικής καθοδήγησης μπορεί να βοηθήσει.
