Το προφυλακτικό αποτελείται από μια λεπτή θήκη από λατέξ (ή πολυουρεθάνη, για άτομα που είναι αλλεργικά στο λατέξ), η οποία εφαρμόζει επάνω στο πέος όταν βρίσκεται σε στύση. Κάποιες φορές κατασκευάζεται και από φυσική μεμβράνη (από έντερα προβάτων).
Τα προφυλακτικά είναι η μόνη προσωρινή μέθοδος αντισύλληψης που διατίθεται για άνδρες και η μοναδική μορφή αντισύλληψης που μειώνει αποτελεσματικά τη μετάδοση των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων (ΣΜΝ), συμπεριλαμβανομένου του AIDS. Τα προφυλακτικά είναι μία από τις πιο κοινές μεθόδους που χρησιμοποιούνται σήμερα για αντισύλληψη. Εκτιμάται ότι 6 με 9 δισεκατομμύρια προφυλακτικά χρησιμοποιούνται κάθε χρόνο παγκοσμίως.
Μερικά προφυλακτικά έχουν ειδικά χαρακτηριστικά, όπως χρώμα ή γεύση. Τα προφυλακτικά Trojan εκτεταμένης ευχαρίστησης περιέχουν μια ουσία που μειώνει την αίσθηση για να καθυστερήσει η εκσπερμάτιση. Κάποια προφυλακτικά έχουν μια μικρή «φουσκάλα» στην άκρη, και άλλα έχουν επιφάνειες με διαφορετική υφή. Τα περισσότερα προφυλακτικά είναι τυλιγμένα σε θήκη από πλαστικό ή αλουμίνιο και μπορεί να περιέχουν λιπαντικό ή όχι. Τα προφυλακτικά με λιπαντικό, σύμφωνα με μερικούς άνδρες, μειώνουν τις αισθήσεις στο πέος λιγότερο στη συνουσία. Τα προφυλακτικά από φυσική μεμβράνη κοστίζουν περισσότερο από αυτά που είναι κατασκευασμένα από λατέξ αλλά τείνουν να παρεμβαίνουν λιγότερο στην αίσθηση. Ωστόσο, τα προφυλακτικά από φυσική μεμβράνη περιέχουν μικρούς πόρους που μπορούν να επιτρέψουν το πέρασμα ιών που σχετίζονται με αρκετά ΣΜΝ, όπως το AIDS, ο έρπις των γεννητικών οργάνων και η ηπατίτιδα.
Τα προφυλακτικά είναι διαθέσιμα (μεταξύ άλλων) χωρίς συνταγή σε φαρμακεία και σούπερ-μάρκετ, κλινικές οικογενειακού προγραμματισμού, και αυτόματους πωλητές. Έχουν μέσο όρο ζωής στο ράφι περίπου 5 χρόνια (δεν έχουν ημερομηνία λήξης όλα τα πακέτα). Τα προφυλακτικά από λατέξ δεν πρέπει να αποθηκεύονται σε ζεστά μέρη επειδή η ζέστη μπορεί να βλάψει το λατέξ.
Όταν ένας άνδρας χρησιμοποιεί σωστά το προφυλακτικό, και τα υγρά της εκσπερμάτισης και οι προσπερματικές εκκρίσεις συγκεντρώνονται στην άκρη του προφυλακτικού. Το προφυλακτικό επομένως λειτουργεί ως μηχανικό φράγμα, εμποδίζοντας αποτελεσματικά την είσοδο του σπέρματος στον κόλπο.
Η σωστή και συνεπής χρήση του προφυλακτικού είναι απαραίτητη για την αποτελεσματικότητά του και με τέλεια χρήση, τα προφυλακτικά είναι 98% αποδοτικά στην αποφυγή εγκυμοσύνης. Ωστόσο, όταν ληφθεί υπόψη το ανθρώπινο λάθος, η αποτελεσματικότητά τους πέφτει στο 82%. Κάποια από τα πιο συχνά λάθη που γίνονται στη χρήση του προφυλακτικού είναι τα εξής: τοποθέτηση του προφυλακτικού ενώ η συνουσία έχει ήδη αρχίσει, αφαίρεση του προφυλακτικού πριν τελειώσει η συνουσία, χρήση του ίδιου προφυλακτικού πολλές φορές, και λάθη εφαρμογής του προφυλακτικού που αυξάνουν την πιθανότητα για σπάσιμο, όπως αποτυχία να αφεθεί χώρος στην άκρη του προφυλακτικού για τη συγκέντρωση του σπέρματος ή αποτυχία εξόδου του αέρα από την άκρη του προφυλακτικού ενώ γίνεται η τοποθέτησή του.
Τα περισσότερα προφυλακτικά βρίσκονται στο πακέτο τυλιγμένα. Η σωστή χρήση περιλαμβάνει ξετύλιγμα του προφυλακτικού επάνω στο πέος που βρίσκεται σε στύση πριν συμβεί οποιαδήποτε επαφή μεταξύ του πέους και του αιδοίου, καθώς τα σπερματοζωάρια που βρίσκονται στα προσπερματικά υγρά μπορούν να ταξιδέψουν από τα χείλη του αιδοίου στον κόλπο. Για μέγιστη άνεση και αίσθηση, ο άνδρας που δεν έχει κάνει περιτομή μπορεί να τραβήξει την ακροποσθία (το κομμάτι του δέρματος που καλύπτει τη βάλανο) προς τα πίσω πριν ξετυλίξει το προφυλακτικό επάνω στο πέος. Όταν χρησιμοποιείται προφυλακτικό χωρίς τη «φουσκάλα» στην άκρη, η άκρη πρέπει να πιεστεί πριν το ξετύλιγμα του προφυλακτικού επάνω στο πέος. Αυτό αφήνει κάποιο χώρο στην άκρη για το σπέρμα και μειώνει τις πιθανότητες να σπάσει το προφυλακτικό. Στην ασυνήθιστη περίπτωση που ένα προφυλακτικό σπάσει ή φύγει από το πέος κατά τη συνουσία, αντισυλληπτικός αφρός, αντισυλληπτική κρέμα, ή αντισυλληπτικό ζελέ θα πρέπει να εισαχθούν στον κόλπο αμέσως.
Το προφυλακτικό σπάει πιο εύκολα χωρίς λιπαντικό παρά με λιπαντικό, επομένως, αν το προφυλακτικό δεν περιέχει λιπαντικό, μπορεί να γίνει χρήση σάλιου ή λιπαντικού με βάση το νερό στο αιδοίο και στο εξωτερικό του προφυλακτικού πριν γίνει η είσοδος του πέους στον κόλπο. Δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν λιπαντικά με βάση το πετρέλαιο ή το λάδι, επειδή φθείρουν το λατέξ και αυξάνουν την πιθανότητα σπασίματος.
Επειδή το πέος αρχίζει να μειώνεται σε μέγεθος και να χάνει τη σκληρότητά του σύντομα μετά την εκσπερμάτιση, είναι σημαντικό να κρατηθεί το προφυλακτικό στη βάση του πέους πριν αποτραβηχτεί το πέος από τον κόλπο. Διαφορετικά το προφυλακτικό μπορεί να γλιστρήσει και το σπέρμα να χυθεί μέσα στον κόλπο.
